بیماری سلیاک ، علائم، روش های تشخیص و درمانی - مجله پیامکی

تاریخچه کشف بیماری سلیاک

• 1888: ساموئل جی، پزشک بریتانیایی، برای اولین بار ارتباط بین سوء جذب و رژیم غذایی را در بچه ها توصیف کرد.
• دهه 1940: ویلم کارل دیکه، پزشک هلندی، نشان داد که حذف گندم از رژیم غذایی بچه ها مبتلا به سلیاک، علائم آنها را بهبود می بخشد.
• دهه 1950: محققان دریافتند که پروتئین گلوتن موجود در گندم، عامل اصلی این واکنش خودایمنی است.

علائم و نشانه های بیماری سلیاک

علائم بیماری سلیاک می تواند بسیار متنوع باشد و از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. بعضی از افراد هیچ علامتی ندارند، در حالی که بعضی دیگر علائم گوارشی شدید یا مسائل دیگری را تجربه می نمایند.

علائم گوارشی:

• درد و نفخ شکم: این علائم می توانند خفیف تا شدید باشند و پس از مصرف غذاهای حاوی گلوتن تشدید شوند.
• اسهال مزمن یا یبوست: تغییر در عادات روده می تواند یکی از علائم اصلی بیماری سلیاک باشد.
• استفراغ: استفراغ مکرر می تواند منجر به کم آبی بدن و سوء تغذیه گردد.
• کاهش وزن یا عدم افزایش وزن در بچه ها: به علت اختلال در جذب مواد مغذی، بچه ها ممکن است وزن نگیرند یا وزن کم نمایند.
• خستگی: خستگی مزمن و بی حالی می تواند یکی از علائم غیر اختصاصی بیماری سلیاک باشد.
• کمبود اشتها: کاهش اشتها و بی میلی به غذا خوردن نیز در بعضی از افراد دیده می گردد.

سایر علائم:

• کم خونی: کمبود آهن و سایر مواد مغذی می تواند منجر به کم خونی گردد.
• مسائل پوستی (مانند درماتیت هرپتیفرم): این بثورات خارش دار و قرمز رنگ می توانند یکی از علائم خاص بیماری سلیاک باشند.
• درد مفاصل: درد و التهاب مفاصل نیز در بعضی از بیماران دیده می گردد.
• مسائل عصبی (مانند سردرد، تشنج و نوروپاتی): در موارد نادر، بیماری سلیاک می تواند بر سیستم عصبی نیز تأثیر بگذارد.
• ناباروری یا سقط مکرر: در زنان، بیماری سلیاک می تواند با مسائل باروری مرتبط باشد.
• تاخیر در بلوغ: در بچه ها و نوجوانان، بیماری سلیاک می تواند منجر به تاخیر در بلوغ گردد.

همه گیرشناسی یا اپیدمیولوژی بیماری سلیاک

• بیماری سلیاک در سراسر دنیا دیده می گردد، اما در بعضی منطقه ها مانند اروپا و آمریکای شمالی شایع تر است.
• تقریباً 1% از جمعیت دنیا به بیماری سلیاک مبتلا هستند.
• این بیماری در زنان دو برابر مردان است.
• بیماری سلیاک می تواند در هر سنی آغاز گردد، اما اغلب در دوران کودکی یا اوایل بزرگسالی تشخیص داده می گردد.
• افراد مبتلا به سایر بیماری های خودایمنی، مانند دیابت نوع 1 و بیماری تیروئید، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سلیاک هستند.

روش های تشخیصی بیماری سلیاک

تشخیص بیماری سلیاک شامل مراحل مختلفی است که در ادامه به آن ها می پردازیم:

1. آزمایش خون:

آزمایش آنتی بادی: این آزمایش ها سطح آنتی بادی های خاصی را در خون میزان گیری می نمایند که در افراد مبتلا به سلیاک افزایش می یابد. مهم ترین این آنتی بادی ها عبارتند از:آنتی بادی ضد اندومیزیوم (EMA)

آنتی بادی ضد ترانس گلوتامیناز بافتی (tTG)

آنتی بادی های ضد گلیادین (Gliadin)

آزمایش ژنتیک: این آزمایش وجود ژن های خاصی (HLA DQ2 و HLA DQ8) را آنالیز می نماید که با بیماری سلیاک مرتبط هستند. اگرچه این آزمایش نمی تواند به طور قطعی بیماری را تشخیص دهد، اما می تواند در تشخیص افراد در معرض خطر یاری نماینده باشد.

2. بیوپسی روده کوچک:

اگر آزمایش خون نشان دهنده احتمال سلیاک باشد، پزشک انجام بیوپسی از روده کوچک را توصیه می نماید. در این روش، نمونه کوچکی از بافت روده برداشته شده و زیر میکروسکوپ آنالیز می گردد. آسیب به پرزهای روده کوچک، که از ویژگی های شاخص بیماری سلیاک است، در این آنالیز قابل مشاهده است.

3. سایر روش ها:

آزمایش تحمل لاکتوز: از آنجا که آسیب به روده کوچک می تواند منجر به عدم تحمل لاکتوز گردد، این آزمایش می تواند در تشخیص بیماری سلیاک یاری نماینده باشد.

مطالعات تصویربرداری: در بعضی موارد، از روش های تصویربرداری مانند آندوسکوپی و انتروگرافی برای آنالیز روده کوچک استفاده می گردد.

روش های درمانی بیماری سلیاک

در حال حاضر، تنها درمان مؤثر برای بیماری سلیاک، رژیم غذایی بدون گلوتن مادام العمر است. این رژیم شامل حذف کامل گندم، جو، چاودار و تمام محصولاتی است که حاوی این غلات هستند.

1. رژیم غذایی بدون گلوتن:

این رژیم باید به وسیله یک متخصص تغذیه مجرب که در زمینه بیماری سلیاک تخصص دارد، طراحی گردد.

حذف کامل گلوتن از رژیم غذایی می تواند چالش برانگیز باشد، زیرا بسیاری از غذاها و محصولات فرآوری شده حاوی گلوتن هستند.

برچسب مواد غذایی باید به دقت آنالیز گردد و از مصرف محصولاتی که حاوی گلوتن هستند، خودداری گردد.

بعضی از غذاهای بدون گلوتن شامل برنج، ذرت، سیب زمینی، کینوا، و انواع میوه ها و سبزیجات هستند.

2. داروها:

در بعضی موارد، پزشک ممکن است داروهایی را برای کاهش التهاب و بهبود علائم تجویز کند.

این داروها معمولاً شامل کورتیکواستروئیدها و داروهای سرکوب نماینده سیستم ایمنی هستند.

3. مکمل ها:

از آنجا که بیماری سلیاک می تواند منجر به سوء جذب مواد مغذی گردد، مصرف مکمل های ویتامین و مواد معدنی مانند آهن، کلسیم و ویتامین D ممکن است ضروری باشد.

پیش آگهی بیماری سلیاک

• با رعایت دقیق رژیم غذایی بدون گلوتن، بیشتر افراد مبتلا به سلیاک بهبود قابل توجهی در علائم خود تجربه می نمایند و از عوارض جدی بیماری جلوگیری می گردد. آسیب به روده کوچک نیز با گذشت زمان بهبود می یابد. با این حال، تشخیص و درمان دیرهنگام بیماری سلیاک می تواند منجر به عوارض جدی مانند موارد زیر گردد:
• سوء تغذیه
• کم خونی
• پوکی استخوان
• ناباروری
• افزایش خطر ابتلا به بعضی از سرطان ها

مراقبت ها و توصیه ها برای بیماران سلیاک

1. رعایت دقیق رژیم غذایی بدون گلوتن: این مهم ترین بخش در مدیریت بیماری سلیاک است.
2. مراجعه منظم به پزشک و متخصص تغذیه: برای پایش علائم، آنالیز عوارض و دریافت هدایت های لازم.
3. آموزش و آگاهی: بیماران و خانواده های آنها باید در خصوص بیماری سلیاک، علائم، روش های تشخیص و درمان، و نحوه رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن اطلاعات کافی داشته باشند.
4. حمایت روانی: بیماری سلیاک می تواند تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی افراد داشته باشد، بنابراین حمایت روانی و مشاوره می تواند بسیار مفید باشد.