چطور از کپک زدن نان جلوگیری کنیم؟ - مجله پیامکی

چرا نان کپک می زند؟ کپک نان چیست؟

کپک نان نوعی قارچ میکروسکوپی است که وقتی شرایط محیطی مساعد باشد، روی سطح نان رشد می نماید. این کپک ها از خانواده های مختلفی مانند Rhizopus، Penicillium و Aspergillus هستند که هر کدام ویژگی ها و رنگ های خاصی دارند. مثلاً کپک Rhizopus معمولاً به رنگ سفید و سیاه دیده می شود، در حالی که کپک Penicillium ممکن است به رنگ سبز یا آبی باشد.

علت اصلی کپک زدن نان وجود هاگ های قارچی در محیط است. این هاگ ها به صورت طبیعی در هوا، سطوح، یا حتی دستان ما وجود دارند و وقتی با نانی روبرو می شوند که محیطی مرطوب و مناسب برای رشد فراهم نموده باشد، آغاز به تکثیر می نمایند. ازآنجایی که نان ماده ای غنی از کربوهیدرات است، منبع غذایی عالی برای رشد این میکروارگانیسم ها محسوب می شود.

کپک ها ابتدا به صورت نقاط کوچکی روی نان ظاهر می شوند و با گذشت زمان به شکل لکه های بزرگ تر و پررنگ تر درمی آیند. رشد کپک نه تنها ظاهر و طعم نان را خراب می نماید، بلکه می تواند برای سلامتی انسان مضر باشد. بعضی از کپک ها مواد سمی به نام مایکوتوکسین فراوری می نمایند که مصرف آن ها ممکن است باعث مسائل گوارشی، حساسیت ها و حتی مسمومیت های شدید شود.

عامل رشد کپک بر روی نان

برای کاهش احتمال کپک زدگی، ضروری است این عوامل را به خوبی بشناسیم و کنترل کنیم. عوامل متعددی در رشد کپک روی نان تأثیر دارند که مهم ترین آن ها شامل رطوبت، دما و هوا است. هر یک از این عوامل نقش خاصی در تسریع یا کند کردن فرآیند رشد کپک دارند:

رطوبت

کپک ها برای رشد به رطوبت احتیاج دارند. اگر نان در محیطی با رطوبت بالا نگهداری شود یا خود نان بیش از حد مرطوب باشد (مثلاً به علت بخار در هنگام بسته بندی یا ذخیره در یخچال)، احتمال رشد کپک افزایش می یابد.

دمای مناسب

دمای محیط یکی دیگر از عوامل کلیدی است. کپک ها معمولاً در دماهای بین 20 تا 30 درجه سانتی گراد به سرعت رشد می نمایند. در دماهای بالاتر یا بسیار پایین تر، رشد آن ها کندتر می شود، اما متوقف نمی شود.

قرار گرفتن در معرض هوا

هاگ های قارچی به راحتی به وسیله هوا به سطح نان می رسند. اگر نان به درستی بسته بندی نشده باشد یا مدت زیادی در معرض هوا قرار گیرد، احتمال کپک زدگی آن افزایش می یابد.

ترکیبات نان

نوع و ترکیب مواد اولیه نان نیز در رشد کپک مؤثر است. نان هایی که مواد نگهدارنده ندارند یا حاوی رطوبت بالایی هستند (مانند نان های حجیم یا شیرین)، بیشتر در معرض کپک زدگی قرار دارند.

سطوح آلوده

تماس نان با سطوح یا ظروف آلوده می تواند منجر به انتقال هاگ های قارچی و رشد سریع کپک شود. حتی دست های آلوده در حین بسته بندی یا مصرف نان می توانند عاملی برای آلودگی باشند.

مسمومیت با کپک نان

مصرف نان کپک زده خطرات جدی برای سلامتی به همراه دارد، به ویژه اگر این کپک ها سمومی به نام مایکوتوکسین فراوری نمایند. مایکوتوکسین ها موادی شیمیایی هستند که به وسیله بعضی از انواع قارچ ها فراوری می شوند و می توانند اثرات مخرب کوتاه مدت و بلندمدتی بر بدن داشته باشند. در حالی که ممکن است بعضی از افراد کپک را به سادگی از سطح نان جدا نموده و به جای مانده نان را مصرف نمایند، اما این کار به هیچ وجه توصیه نمی شود، زیرا سموم کپک ممکن است به لایه های داخلی نان نیز نفوذ نموده باشند. شاید بپرسید نشانه های مسمومیت با کپک نان چیست؟

مسمومیت با کپک نان می تواند علائم مختلفی را به همراه داشته باشد که به نوع کپک و اندازه سموم فراوریی آن بستگی دارد. شایع ترین نشانه های مسمومیت شامل:

• مسائل گوارشی: علائمی مانند تهوع، استفراغ، درد شکم و اسهال ممکن است پس از مصرف نان کپک زده ظاهر شوند.
• واکنش های آلرژیک: بعضی افراد به هاگ های قارچی یا سموم آن ها حساسیت دارند و ممکن است با مصرف نان آلوده دچار علائمی مانند عطسه، خارش، قرمزی چشم و حتی تنگی نفس شوند.
• تأثیرات سیستم عصبی: مایکوتوکسین ها ممکن است بر سیستم عصبی اثر بگذارند و علائمی مانند سردرد، سرگیجه و در موارد شدیدتر اختلال در هوشیاری ایجاد نمایند.

اگرچه مصرف تصادفی اندازه کمی از نان کپک زده ممکن است به مسائل جدی منجر نشود، اما مصرف مکرر یا زیاد می تواند عواقب خطرناکی داشته باشد. بعضی از مایکوتوکسین ها، مانند آفلاتوکسین، سرطان زا هستند و می توانند بر کبد اثر بگذارند. مطالعات نشان داده اند که قرار گرفتن طولانی مدت در معرض مایکوتوکسین ها ممکن است خطر ابتلا به بیماری های کبدی و کلیوی، نقص ایمنی و حتی اختلالات باروری را افزایش دهد.

آیا باید نان کپک زده را دور بریزیم یا فقط قسمت کپک زده را جدا کنیم؟

یکی از سوالات رایجی که در برخورد با نان کپک زده پیش می آید، این است که آیا می توان با جدا کردن قسمت کپک زده، باقی نان را مصرف کرد یا باید کل نان دور ریخته شود؟ توصیه ما این است که نان کپک زده را کاملاً دور بیندازید.

چون کپک روی نان در واقع تنها بخشی از قارچ است که قابل مشاهده است. آنچه به چشم می بینیم، هاگ های کپک هستند که در سطح نان رشد نموده اند. با این حال، این کپک ها معمولاً رشته های بسیار ظریف و میکروسکوپی (به نام میسلیوم) دارند که می توانند به عمق نان نفوذ نمایند. این رشته ها ممکن است در قسمت های دیگر نان که کپک قابل مشاهده نیست، وجود داشته باشند. بنابراین، حتی اگر فقط یک نقطه کپک روی نان دیده شود، احتمال وجود آلودگی در کل نان بسیار زیاد است.

یکی از بزرگ ترین خطرات مرتبط با کپک زدگی نان، فراوری مایکوتوکسین ها به وسیله بعضی از گونه های کپک است. مایکوتوکسین ها سمومی هستند که حتی پس از جدا کردن قسمت کپک زده، در نان باقی می مانند و می توانند سلامت را به خطر بیندازند. این سموم مقاوم به حرارت هستند و حتی با پخت یا گرم کردن نان نیز از بین نمی روند.

اگر نان کپک زده خوردیم، چه کار کنیم؟

اگر به طور تصادفی نان کپک زده مصرف نموده اید، آرامش خود را حفظ کنید و اقدامات لازم را انجام دهید. در بیشتر موارد، مصرف اندازه کمی نان کپک زده منجر به مسائل جدی نمی شود، اما توجه به علائم و اقدام سریع در صورت بروز مسائل می تواند از عوارض جلوگیری کند. همانطور که گفتیم کپک موجود در نان، بسته به نوع قارچ و اندازه سموم فراوریی، ممکن است واکنش های متفاوتی در بدن ایجاد کند؛ در این شرایط، اقدام سریع و مناسب می تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند.

اولین گام، ارزیابی شرایط جسمانی شما است. اگر فقط اندازه کمی از نان کپک زده را مصرف نموده اید و علائمی ندارید، احتمالاً مسئله ای جدی رخ نخواهد داد، چرا که سیستم گوارشی بدن می تواند اندازه کمی از عوامل مضر را دفع کند. با این حال، در صورت بروز علائمی مانند تهوع، استفراغ، اسهال یا درد شکم، باید موضوع را جدی بگیرید. در 24 تا 48 ساعت پس از مصرف نان کپک زده، به علائم بدن خود توجه کنید. اگر علائم زیر ظاهر شد، فوراً به پزشک مراجعه کنید:

• تهوع یا استفراغ مکرر
• اسهال شدید
• درد شکم یا کرامپ های معده
• سردرد یا سرگیجه
• علائم آلرژیک مانند خارش، قرمزی چشم یا تنگی نفس
• ضعف عمومی یا خستگی غیرمعمول

مصرف آب و مایعات می تواند به شستشوی دستگاه گوارش یاری کند و به بدن اجازه دهد سموم را سریع تر دفع کند. ترجیحاً آب ساده، دمنوش های گیاهی ملایم (مانند نعناع یا زنجبیل) یا آبمیوه های طبیعی بدون شکر مصرف کنید. از نوشیدنی های کافئین دار و نوشیدنی های شیرین اجتناب کنید، زیرا ممکن است شرایط گوارش را بدتر نمایند.

برخلاف باور عمومی، القای استفراغ پس از مصرف کپک نان معمولاً توصیه نمی شود، مگر اینکه پزشک متخصص دستور داده باشد. این کار می تواند به مری یا گلو آسیب برساند و در بعضی موارد باعث ورود سموم به بخش های دیگر بدن شود. اگر اندازه زیادی نان کپک زده خورده اید یا علائم مشکوکی دارید، بهتر است با پزشک یا مرکز مسمومیت تماس بگیرید.

خواندنی ها

چطور عادات و رژیم غذایی خانواده را سالم تر کنیم؟

نان کپک زده را چطور دور بریزیم؟

نان کپک زده به علت وجود هاگ های قارچی و احتمال فراوری سموم مضر (مایکوتوکسین ها) باید به روشی مناسب دور ریخته شود تا از انتشار هاگ ها در محیط و آسیب به سلامت افراد جلوگیری شود. هاگ های کپک به راحتی می توانند در هوا پخش شوند و سایر مواد غذایی یا سطوح خانه را آلوده نمایند. برای جلوگیری از این مشکل:

• از دستکش بهره ببرید و نان کپک زده را در یک کیسه پلاستیکی محکم قرار دهید.

• درِ کیسه را کاملاً ببندید تا از پخش شدن هاگ ها جلوگیری شود.
• اگر امکان دارد، کیسه را دولایه کنید تا اطمینان حاصل شود که کپک به بیرون درز نمی نماید.
• پس از بسته بندی، نان را در سطل زباله ای که درب آن بسته می شود قرار دهید. بهتر است زباله ای که شامل نان کپک زده است، بلافاصله از خانه خارج کنید.

اگر نان کپک زده به هر علتی با سطوح آشپزخانه، یخچال یا ظروف نگهداری تماس پیدا نموده است، سطح آلوده را با یک پارچه تمیز و مواد ضدعفونی نماینده (مانند محلول آب و سرکه یا الکل) کاملاً پاک کنید و در صورت آلودگی ظروف نان، آن ها را با آب گرم و مایع ظرف شویی شسته و کاملاً خشک کنید.

نکته مهم: هرگز نان کپک زده را در طبیعت رها نکنید. این کار علاوه بر اینکه هاگ ها را در محیط توسعه می دهد، می تواند برای حیواناتی که نان را می خورند خطرناک باشد. بعضی از سموم کپک می توانند برای حیوانات نیز کشنده باشند.

راه های جلوگیری از کپک زدن نان

همانطور که گفتیم کپک زدن نان به دلایل مختلف از جمله شرایط نامناسب نگهداری، رطوبت زیاد، یا آلودگی محیط رخ می دهد. برای جلوگیری از کپک زدگی نان، باید نکات و اصول مناسب نگهداری را رعایت کنیم. در ادامه به راه های جلوگیری از کپک زدن نان اشاره می کنیم:

1. نگهداری نان در محیط خشک و خنک

عامل اصلی رشد کپک، وجود رطوبت است. نان باید در محیطی خشک و خنک نگهداری شود تا شرایط برای رشد هاگ های قارچی فراهم نشود. محیط های گرم و مرطوب مانند کنار اجاق گاز یا ماشین ظرف شویی، مکان مناسبی برای نگهداری نان نیستند. اگر نان را در کابینت یا ظروف مخصوص نگهداری می کنید، حتما مطمئن شوید که آن محیط خشک و عاری از رطوبت است.

2. بسته بندی مناسب نان

بسته بندی درست یکی از راه ساده ولی مهم برای جلوگیری از کپک زدن نان است. به شما توصیه می کنیم نان را در کیسه های پلاستیکی یا پارچه ای که هوا در آن ها محدود باشد نگهداری کنید. اگرچه کیسه های پلاستیکی ممکن است نان را نرم نگه دارند، اما اگر نان به طور کامل سرد نشده باشد، بخار ناشی از آن در داخل کیسه جمع شده و باعث رطوبت می شود. این رطوبت می تواند شرایط رشد کپک را فراهم کند. استفاده از کیسه های پارچه ای یا کاغذی که امکان تبادل هوا را دارند، گزینه بهتری برای نگهداری کوتاه مدت نان است.

3. خنک کردن نان پس از پخت یا خرید

اگر نان تازه خریداری نموده اید یا در خانه پخته اید، حتماً قبل از بسته بندی اجازه دهید تا به طور کامل خنک شود. گرمای نان تازه می تواند بخار فراوری کند که در صورت بسته بندی زودهنگام، رطوبت در کیسه تجمع نموده و کپک را تحریک به رشد می نماید. بنابراین، بهتر است نان را روی یک سطح تمیز قرار دهید تا کاملاً خنک شود و سپس آن را بسته بندی کنید.

4. نگهداری نان در فریزر

برای جلوگیری از کپک زدن در طولانی مدت، برترین روش نگهداری نان، فریز کردن آن است. فریزر دمای پایینی دارد که رشد کپک ها را متوقف می نماید. برای این کار، نان را به قطعات کوچک تر تقسیم نموده و در کیسه های مخصوص فریزر قرار دهید. توجه کنید که کیسه ها را کاملاً ببندید تا از ورود هوا جلوگیری شود. نانی که در فریزر نگهداری می شود، می تواند تا چند ماه تازه باقی بماند. برای مصرف، می توانید نان را مستقیماً در توستر یا دمای محیط گرم کنید.

5. دوری از نگهداری نان در یخچال

یکی از اشتباهات رایج در نگهداری نان، قرار دادن آن در یخچال است. بر خلاف تصور عموم یخچال به علت دمای پایین از کپک زدگی جلوگیری نمی نماید و دمای یخچال فقط باعث خشک شدن بافت نان و از دست رفتن طعم و کیفیت آن می شود. علاوه بر این، تغییرات دما در یخچال می تواند باعث تجمع رطوبت در نان شود و خطر کپک زدگی را بیشتر کند.

6. تمیز نگه داشتن ظروف و محیط نگهداری نان

ظروف یا محیطی که نان در آن نگهداری می شود، باید همواره تمیز و عاری از هرگونه آلودگی یا رطوبت باشد. هاگ های کپک ممکن است روی سطوح ظروف یا پارچه های بسته بندی باقی بمانند و به نان منتقل شوند. به همین علت، بهتر است ظروف نگهداری نان را مرتباً شسته و خشک کنید. اگر از سبد یا ظروف چوبی استفاده می کنید، آن ها را در آفتاب قرار دهید تا قارچ روی آن رشد نکند.

7. خرید نان به اندازه احتیاج

یکی دیگر از روش های پیشگیری از کپک زدگی، خرید نان به اندازه مصرف روزانه یا هفتگی است. نگهداری طولانی مدت نان در شرایط نامناسب احتمال کپک زدگی را افزایش می دهد. به همین علت، بهتر است نان را در مقادیر کمتر و به صورت تازه بخرید یا اگر نان بیشتری دارید، آن را در فریزر ذخیره کنید.

8. افزودن مواد طبیعی ضدکپک به نان

در فرآیند پخت نان، می توان از بعضی مواد طبیعی با خواص ضدکپک استفاده کرد. مثلاً افزودن اندازه کمی سرکه یا آب لیمو به خمیر نان می تواند خاصیت ضدقارچی ایجاد نموده و از رشد کپک جلوگیری کند. بعضی ادویه ها مانند دارچین و میخک نیز خواص ضدمیکروبی دارند و می توانند در افزایش ماندگاری نان مؤثر باشند.

9. توجه به کیفیت مواد اولیه نان

کیفیت آرد و دیگر مواد اولیه مورد استفاده در تهیه نان نیز در جلوگیری از کپک زدگی نقش دارد. آردی که رطوبت بالایی داشته باشد یا به درستی نگهداری نشده باشد، احتمال کپک زدگی نان را افزایش می دهد. بعلاوه، نان های صنعتی که حاوی مواد نگهدارنده هستند، معمولاً دیرتر کپک می زنند. اما اگر ترجیح می دهید نان خانگی یا سنتی مصرف کنید، باید توجه بیشتری به روش نگهداری داشته باشید.

10. کنترل شرایط محیطی در آشپزخانه

اگر در محیط آشپزخانه رطوبت بالایی وجود دارد، باید از دستگاه های رطوبت گیر یا تهویه مناسب بهره ببرید. هاگ های کپک به طور طبیعی در هوا پراکنده هستند و در محیط های مرطوب سریع تر رشد می نمایند. بنابراین، خشک نگه داشتن فضای آشپزخانه و جلوگیری از ایجاد بخارهای زیاد، می تواند به کاهش رشد قارچ یاری کند.

جمع بندی

کپک زدن نان یک مشکل رایج است که به دلایل مختلفی مانند رطوبت، دمای نامناسب و نگهداری نادرست نان به وجود می آید. برای جلوگیری از این مشکل، باید نکات مهمی مانند نگهداری صحیح نان، بسته بندی مناسب، و استفاده از فریزر را رعایت کرد. بعلاوه، باید مراقب خطرات کپک نان باشیم و از مصرف نان های کپک زده پرهیز کنیم تا خدای ننموده دچار مشکل خاصی نشویم.