2 راه چاره افزایش بهره وری در کشاورزی یزد - مجله پیامکی

صاحبان صنایع اعتقاد دارند اگر این آب در بخش صنعت مصرف گردد، ارزش افزوده و اشتغال بالاتری را به همراه دارد، با این حال مسئولان معتقدند اگر از همه جنبه های کشاورزی هم چشم بپوشیم، فعالیت این بخش در استان در کاهش آلودگی ها نقش موثر دارد و نباید بخش کشاورزی را از آب محروم کرد اما می توان با اقداماتی از جمله اصلاح الگوی کشت، بهره وری آب را در این بخش افزایش داد. خبرنگاران با محمدمهدی جوادیان زاده مدیر آب شرکت آب منطقه ای استان یزد درباره بهره برداری از آب استان در بخش کشاورزی و برنامه های در دست پیگیری برای افزایش بهره وری و راندمان این بخش گفت وگو نموده که در ادامه می خوانید.

• مصرف آب بخش کشاورزی و بازدهی آن چه مقدار است؟

در حال حاضر 8 درصد اشتغال و 15 درصد ارزش افزوده استان در بخش کشاورزی است و 85 درصد از آب مصرفی استان در این بخش مورد بهره برداری قرار می گیرد. به این ترتیب می توان گفت که با توجه به سهم بخش کشاورزی در ایجاد اشتغال و ارزش افزوده، راندمان بالایی در این بخش نداریم.

• برای افزایش بازده بخش کشاورزی استان چه پیشنهادی دارید؟

ما بعد از آنالیز های گسترده به این نتیجه رسیدیم که اگر صنایع تبدیلی کشاورزی را در کنار کشت مستقر کنیم، می توانیم بازده این بخش یعنی اشتغال و ارزش افزوده را بالا ببریم. ترویج کشت گیاهان دارویی که کشتی راحت، کم آبخواه با کمترین تلفات است و در کنار آن ایجاد صنایع تبدیلی وتکمیلی، بهترین راه حل برای افزایش راندمان در بخش کشاورزی استان است. اما این صنایع با توجه به اشتراک حوزه فعالیت بین سازمان جهاد کشاورزی و سازمان صنعت، معدن و تجارت، درگیر پاسکاری شده و آنچنان که باید توسعه نیافته است. صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی در طبقه بندی سازمان صنعت، معدن و تجارت قرار ندارد و جهاد کشاورزی نیز برنامه مشخصی برای حمایت ندارد، از این رو می توان گفت که این صنایع متولی خاصی ندارد، اما این موضوع به عنوان دغدغه استان مطرح و در حال پیگیری است.

• قطعا هر صنعتی به منابع آب احتیاج دارد و با توجه به برخورد دولت با تخصیص آب برای بخش کشاورزی، آیا این صنایع همچنان مورد حمایت هستند؟

قطعا براساس سیاست دولت هر سرمایه گذاری جدیدی در صورت احتیاج به آب جدید به معنای توسعه کشت، امکان پذیر نیست. بنابراین کسی نمی تواند برای کشاورزی، آب جدید بخواهد، باید از منابع موجود در بخش کشاورزی استفاده و ضمن جایگزین کردن کشت به سمت برداشت میزان آب قابل برنامه ریزی حرکت کنیم.

• شرایط منابع آبی بخش کشاورزی استان چه وضعی دارد؟

سفره های آب زیرزمینی در کشور در چند سال اخیر به شدت آسیب دیده و اکثر دشت های کشور ناپایدار و دچار کسری مخزن هستند. از این رو برنامه تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی در این سال ها به صورت منسجم در دستور کار نهاده شده و مصوبه شورای عالی آب است. اولین اقدام در اجرای طرح تعادل بخشی، مشخص کردن میزان آب قابل برنامه ریزی در هر دشت استان بود که انجام شد. با توجه به این که 85 درصد از آب مصرفی استان در بخش کشاورزی از سفره های آب زیرزمینی برداشت می گردد، این موضوع از اهمیت زیادی برخوردار بود. به این ترتیب توان سفره های آب برای برداشت ها مشخص شد، به طوری که 19 دشت به صورت دشت به دشت مورد پایش نهاده شد و میزان آب قابل برنامه ریزی و میزان مصرف مشخص شد.

براساس این مطالعات معلوم شد که آب قابل برنامه ریزی بسیار کمتر از آب مصرفی است، از این رو سازوکارهایی برای اصلاح و تعدیل پروانه ها و تعدیل حجمی برداشت آب اجرا شد تا مصرف را در قالب برنامه 5 ساله به آب قابل برنامه ریزی نزدیک کنیم. این حرکت در استان یزد چند سال است که آغاز شده است و همه چاه های کشاورزی به کنتور مجهز شده اند. بر اساس حجم برداشت، با اضافه برداشت ها برخورد می گردد تا به سمت آب قابل برنامه ریزی نزدیک شویم و در سال های بعدی حتی بتوانیم افت ناشی از اضافه برداشت را جبران کنیم.

• اثرات خشکسالی بر منابع آبی استان چه حد بوده است؟

طی 15 سال خشکسالی، منابع آب به شدت صدمه دیده است، از این رو باید برای برخی از مصارف، آب را از سایر حوزه ها انتقال دهیم تا مصارف شرب را تامین کنیم. خشکسالی ها باعث شده متوسط بارش استان در 10 سال گذشته 10 درصد کاهش یابد. کاهش بارش ها، منابع آب را به شدت دچار مشکل نموده و با توجه به این که بخش زیادی از قنوات ما آب مورد احتیاج بخش کشاورزی را تامین می نمایند، بخش کشاورزی صدمه قابل توجهی دیده است. در این سال ها بسیاری از قنات ها از مدار بهره برداری خارج شده اند و بخشی از قنوات نیز با کاهش آبدهی روبرو شده اند، به این ترتیب می توان گفت که آب مورد احتیاج بخش کشاورزی آب پایداری نیست که بتوانیم به آینده مدیریت بخش کشاورزی استان امیدوار باشیم. افزایش بهره برداری از سفره های آب زیرزمینی باعث شده صدمه زیادی به منابع آب زیرزمینی برسد. بر اساس آمار در سال 85، حدود 243 محدوده ممنوعه داشتیم و در حال حاضر 405 منطقه ممنوعه داریم که رشد حدود 2برابری را نشان می دهد. بخش قابل توجهی از این افزایش مربوط به سیاست های اشتباه گذشته است.

• چه تصمیماتی در این حوزه گرفته شده که چالش زا بوده است؟

قانون مشخص تکلیف چاه های کشاورزی که در گذشته به تصویب رسید، این فرصت را فراهم کرد که افرادی که چاه غیرمجاز دارند، بتوانند پروانه بگیرند و حتی کسانی که این سیاست را دیدند به امید دریافت پروانه، نسبت به حفر چاه های غیرمجاز اقدام کردند. این اقدام یکی دیگر از صدمات ناشی از توسعه بدون در نظر دریافت منابع آبی بود.

• توسعه کشاورزی همیشه به بهانه امنیت غذایی صورت می گیرد این سیاست اشتباه است؟

امنیت غذایی بسیار مهم است اما توجه به امنیت غذایی بدون توجه به منابع آب کشور ممکن نیست و نه تنها امنیت غذایی برقرار نمی گردد، بلکه شنماینده نیز می گردد و منابع آب را از بین می برد. از این رو دستگاه ها باید به گونه ای برنامه ریزی نمایند که هیچ کدام آسیب نبینند. فراوری کشاورزی باید پایدار باشد و این زمانی میسر است که منابع آب پایدار باشند و این نیز زمانی امکان پذیر است که به قوانین طبیعت احترام بگذاریم.

با توجه به این که سالانه 45 سانتی متر در سفره های استان شاهد افت سطح آب های زیرزمینی هستیم، نباید منابع آبی را بدون برنامه هدر داد. خودکفایی در فراوری محصولات کشاورزی امکان پذیر است اما باید با برنامه ریزی درست دنبال گردد. اگر بخواهیم با روش های قدیمی و برنامه ریزی های سنتی این هدف را دنبال کنیم، حتی اگر خودکفایی ایجاد گردد باز منابع آبی از بین خواهد رفت اما با افزایش بهره وری آب در بخش کشاورزی می توان هر دو هدف را با هم محقق کرد. در جهان کشورهایی وجود دارند که سرانه تجدیدپذیر آنها کمتر از کشور ایران است اما فراوریات کشاورزی بیشتری دارند؛ این نشان می دهد با افزایش بهره وری و استفاده از تکنولوژی صحیح و مطلع سازی کشاورز می توان با کمترین میزان آب، بیشترین بهره وری را حاصل کرد.

• یکی از راه حلهایی که در استان دنبال شده، کشت گلخانه ای است. کشت های گلخانه ای چقدر بهره وری آب را در بخش کشاورزی بالا برده است؟

بنابر اعلام رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان، 50 درصد محصولات کشاورزی استان با 5 درصد آب استان در گلخانه ها فراوری می گردد که منجر به بالا بردن راندمان بخش کشاورزی می گردد. از این رو شاهد افزایش استقبال از کشت گلخانه ای هستیم اما باید به این موضوع توجه کرد که توسعه این کشت، باید با جایگزین کردن الگوی کشت با همان منابع آبی قبل باشد و نمی توان منابع آبی جدیدی را تامین کرد. با این شرایط اگر تصمیم به جایگزین کردن کشت از سنتی و روباز به گلخانه ای باشد، استقبال و حمایت می کنیم اما برخی از گلخانه ها هم باعث آسیب شده اند چراکه بدون توجه به محدودیت منابع آبی، مجوزهایی صادر شده که در نهایت افزایش چاه های غیرمجاز را به دنبال داشته و دارد.

• آیا بهره وری بخش کشاورزی در گلخانه های استان استاندارد است؟

گلخانه ها عمدتا نسل قدیم هستند که بهره وری اگرچه نسبت به کشت سنتی و روباز، بهتر است اما مورد رضایت نیست. امروز نسل جدید گلخانه ها در حال فعالیت هستند که سازمان جهاد کشاورزی استان نیز به این موضوع ورود نموده و در حال به روزرسانی گلخانه ها برای بهره برداری از تکنولوژی جدید است. امیدواریم با حمایت از بخش کشاورزی هر روز شاهد افزایش بهره وری آب در بخش کشاورزی و استفاده بهینه از منابع آبی استان باشیم.

• کاشت محصولات کم آب خواه

مدیر آب شرکت آب منطقه ای استان یزد : باید محصول مناسب با به روزترین شیوه ها کاشته گردد تا بهره وری از آب در بخش کشاورزی افزایش یابد. برای مثال در استان یزد کاشت محصولات کم آب خواه خیلی خوب جواب می دهد اما باید سازوکار آن آماده باشد، به این ترتیب هم کشت را ترویج می کنیم و هم این که محصول روی دست کشاورز نمی ماند. گیاهان دارویی با این ویژگی ها، بهترین محصول برای فراوری هستند. درآمد کشور آلمان از گیاهان دارویی از درآمد نفت ایران بیشتر است، این درحالی است که مساحت زمین های قابل کشت در آلمان کمتر از مساحت زمین های قابل کشت در ایران است و ظرفیت کشت این محصولات در استان یزد به مراتب بالا است.

• توسعه سامانه های آبیاری نوین

سازمان جهاد کشاورزی استان یزد برای افزایش بهره وری آب در بخش کشاورزی حمایت هایی را در دستور کار قرار داده است تا با اجرای سیستم های نوین آبیاری، با کمترین آب محصول بیشتری برداشت گردد. به گزارش خبرنگاران، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان یزد درباره این برنامه ها می گوید: برای افزایش راندمان آبیاری در راستای اجرای پروژه های آبی- خاکی، اجرای سیستم های کم فشار یعنی لوله گذاری با پرداخت سالانه 5 میلیون و 800 هزار تومان در هر هکتار به صورت یاری بلاعوض از سوی سازمان جهاد کشاورزی استان یزد انجام می گردد. سیدجمال سجادی پور می افزاید: یکی دیگر از اقدامات، حمایت از اجرای سیستم های آبیاری نوین یا تحت فشار است که برای این اقدامات نیز به ازای هر هکتار 13 میلیون تومان به صورت بلاعوض در سال پرداخت می گردد تا بهره وری آب را افزایش دهیم.

وی با بیان این که سهمیه مشخصی برای پرداخت تسهیلات در استان وجود ندارد و محدودیتی قائل نیستیم، اظهار می نماید: پارسال 4572 هکتار سیستم آبیاری تحت فشار اجرا شد و 2600 هکتار نیز در دست اقدام بود و از این حیث رتبه سوم کشور را کسب کردیم. این رتبه به دلیل رشد اجرای طرح نسبت به سال قبل، به استان یزد تعلق گرفت. رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان یزد با بیان این که سال گذشته رکود اجرای سیستم های نوین آبیاری در کشور از استان یزد شکسته شد، می گوید: اگرچه سطح زیر کشت محصولات کشاورزی در استان نسبت به سایر استان های کشور، بالا نیست اما این رویکرد در استان با جدیت دنبال شده و با توجه به محدودیت منابع آب در اولویت کاری مسئولان استان است.

وی تاکید می نماید: استفاده از این تسهیلات و اجرای طرح های نوین آبیاری در شرایطی که یاری های دولتی برخی مواقع تکرار نمی گردد، از ضروریات است. سجادی پور می افزاید: برای اجرای این طرح ها در استان مشکلاتی وجود دارد که از جمله آن می توان به کشاورزی خرده مالکی در استان و توان اقتصادی ضعیف کشاورزان اشاره نمود. به گفته این مسئول، سهم آورده کشاورزان در اجرای طرح ها برای افزایش بهره وری آب 40 تا 50 درصد است که کشاورزان به دلیل بنیه ضعیف قادر به تامین آن نیستند اما کوشش می کنیم به صورت استانی و ملی حمایت های لازم صورت گیرد تا این طرح ها در استان اجرا گردد.