قالی، نقشی از پود جان بر تار زندگی - مجله پیامکی

تا اواخر دوران صفویه فرش استان مرکزی فقط مصرف داخلی داشته ولی در دوران قاجاریه این صنعت پیشرفت نموده به صورتی که توسط صادرکنندگان تبریزی به اروپا صادر شده و مورد توجه اروپاییان قرا گرفته و از لحاظ صادرات رقیب کرمان شد. با شهرتی که فرش استان مرکزی با نام تجاری ساروق در بین کشورهای اروپایی پیدا کرد بعضی از شرکت های اروپایی از جمله شرکت سوییسی الاصل زیگلر و شرکا یک شعبه برای خرید و صادرات فرش استان در اراک احداث کردند. به همین دلیل کارگاه هایی برای رنگرزی و بافت در سطح وسیعی دایر نموده، به طوری که در مدت کوتاهی حدود 3000 دار قالی بافی در اراک و روستاهای اطراف برپا شد. در آن موقع برای بافت قالی نقشه ها به صوت شطرنجی نبوده، بلکه فراوریکنندگان طرح های موردنظر را در انداره های کوچک 90×160 اجرا نموده و به عنوان واگیره قالی به جای نقشه شطرنجی در اختیار بافندگان قرار می دادند.

با رواج صادرات فرش اراک به تبعیت شرک سوئیسی شرکت های خارجی دیگری در اراک دایر شد و به امر فراوری و صادرات فرش پرداختند، تجارت قالی در اراک به سرعت ترقی کرد و با پیشرفت روز به زور این صنعت، فرش اراک با طرح های محلی و اصیل سرآمد شهرهای دیگر ایران شد و این فرایند فراوری همچنان ادامه داشت تا این که فراوریات از لحاظ طرح یکنواخت شده و باعث کاهش صادرات شد. اواسط قرن بیستم نماینده کمپانی تاو سهند که خود دارای طراحانی بود طرح هایی را که برگرفته از طرح های کوپلن بود جایگزین طرح های اصیل منطقه کرد که مورد استقبال کشورهای امریکا و اروپا شد. این طرح ها که هیچ گونه رابطه ای با فرهنگ و سنت ملی ایران نداشت متأسفانه هنوز هم در بافت قالی های این استان رواج دارد تا این که در سال 1314 شمسی به دستور دولت وقت تمامی شرکت های خارجی تعطیل و وظایف آن ها به شرکت جدیدی به نام شرکت سهامی فرش ایران واگذار شد.

فرش های استان مرکزی برحسب نوع منطقه ازلحاظ طرح و رنگ متفاوت بوده و به توضیح زیر تقسیم بندی می گردد:

منطقه خمین (لیلیان و ریحان)، منطقه مشک آباد، منطقه مشهد میقان، منطقه میلاجرد، منطقه تفرش، منطقه روبار و سربند فراهان، منطقه کزار و مهاجران، منطقه جاپلق، منطقه سربند و مالمیر، منطقه سنجان، منطقه ساروق

منطقه ساروق: فرش های ساروق به علت داشتن قدمت بیشتر و خصوصیاتی چون بافت محکم و نسبتاً ظریف با حداکثر 50 ریشه در یک گره 6.5 سانتی متری و رنگ های پخته با مایه های مسی، بلوطی، قرمز، بژ و آبی دارای اهمیت بسیار است. در جوار منطقه ساروق مناطقی چون جیریا، یساول، بهادرستان از مناطقی بودند که در شهره شدن قالی ساروق نقش بسزایی را ایفا کردند، با توجه به اسناد موجود در شرکت فرش، کمپانی های خارجی از قالی ساروق تمجید بسیار کردند که شهرت آن در اروپا و آمریکا (نیویورک) زبانزد خاص و عام است. نقوش لچک ترنج، افشان و شکسته مستوفی در بیم (زمینه) لاکی، دوغی و پس دوغی و سرمه ای از مهم ترین نقش ها و رنگ های این قالی به شمار می رود.

* دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، معاون صنایع دستی استان مرکزی