حلـواپزون در کوچه عرب ها - مجله پیامکی

واقعه ای که پس از 1400 سال مردم همچنان در سوگ شهدای دشت نینوا سیاه می پوشند و سوگواری می نمایند. برگی از تاریخ که با گذر زمان نه تنها زنگار فراموشی نگرفته است بلکه هر سال موجب وحدت و همدلی بیشتر مردم می گردد و سنت ها و آیین های مرسوم در این ایام با برگزاری برنامه های خاص و ویژه از نسلی به نسل بعدی منتقل می گردد. این گزارش روایت سنت هایی است که هر سال با حضور گسترده سیاهپوشان سالار شهیدان برگزار می گردد.

اطلاعات دقیقی از قدمت و عقبه مراسم در دست نیست، اما قدیمی های محله سنگلچ براین باورند این مراسم بیش از 100 سال قدمت دارد و برای نخستین بار از سوی مادری که فرزند بیمار داشته، صورت گرفته است. مراسم حلواپزون که در گذر زمان نه تنها فراموش نشده، بلکه هر سال به تعداد شرکت نمایندگان آن افزوده می گردد. این مراسم هر سال ظهر تاسوعا در چهارراه گلوبندک، کوچه عرب ها برگزار می گردد. برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر از شیوه برگزاری مراسم، سراغ بعضی از اهالی و مسئولان محله سنلگج می رویم. یکی از شهروندان آلبوم عکسی را نشانمان می دهد که جمعیت شرکت نماینده در مراسم حلواپزون را ثبت نموده اند. میکائیل سعید از اهالی قدیمی محله سنگلج حین تماشای عکس ها می گوید: این مراسم قدمت دیرینه دارد اما بیش از 20 سال است که شهروندان با این مراسم آشنا شده اند و هر سال به تعداد شرکت نمایندگان آن اضافه می گردد. در بعضی از عکس ها عزاداران لباس های محلی به تن دارند که دلیلش را از سعید جویا می شویم و می گوید: این مراسم ویژه اهالی سنگلج و پایتخت نشینان نیست. همه مردم وقتی درباره مراسم حلواپزون چهارراه گلوبندک و حاجت هایی که روا می گردد، می شنوند از هر جای ایران خود را به اینجا می رسانند. حضور عزاداران با هر لباس و پوشش و گویش در کنار هم برادری و یکدلی را نشان می دهد. به گفته او ماه محرم فرصتی پیش می آورد تا مردم فارغ از دغدغه های زندگی، بدون توجه به فاصله های طبقاتی کنار هم قرار بگیرند و مشغول خدمت رسانی به سوگواران شهدای کربلا شوند.

قدمت مراسم حلواپزون

کسی اطلاعات دقیقی از شکل گیری این مراسم ندارد، اما بعضی از اهالی قدیمی متفق القول یک ماجرا را روایت می نمایند: سال های خیلی دور، مادری فرزند بیماری داشت که پزشکان از مداوایش قطع امید می نمایند. مادر مستأصل می گردد و نذر می نماید اگر فرزندش شفا یابد، ظهر تاسوعا حلوا بپزد تا بین سینه زنان امام حسین(ع) پخش کند. همین نیت مادرانه به مراسمی بزرگ تبدیل می گردد و هر سال دل سوختگان محرم، ظهر تاسوعا خود را به کوچه عرب ها می رسانند و اندکی حلوا برمی دارند تا حاجت روا شوند.

اینجا عشق موج می زند

معصومه اکبری بانوی میانسالی که هر سال در این مراسم شرکت می نماید درباره حس و حال این مراسم می گوید: حدود 5 سال است که به محله سنگلج آمده ایم و از همان ابتدا با این مراسم آشنا شدم اما هیچ وقت روایت های بازگو شده را باور نمی کردم تا اینکه یکسال در آن شرکت کردم و چیزی جز عشق در بین مردم ندیدم. پدر و مادرهایی که خود را فراموش نموده اند و برای برطرف مشکل و عاقبت بخیری فرزندانشان نیت می نمایند و حلوا می پزند. زن و مرد، کوچک و بزرگ، پیر و جوان، دوشادوش هم روی پیک نیک های کوچک آردها را تفت می دهند و زیر لب آهسته ذکر می گویند و صلوات می فرستند. این مراسم سرشار از دلدادگی است و ارادت.

فرشته ای که نتیجه نذر است

امید عالی از جمله کسانی است که هر سال در این مراسم شرکت می نماید. توسط یکی از اهالی با او تلفنی گفت وگو می کنیم و ماجرای حضورش را در مراسم حلواپزون کوچه عرب ها این گونه تعریف می نماید: 10 سال است که ازدواج نموده ام. اوایل همه چیز خوب بود تا اینکه متوجه شدم صاحب فرزند نمی شویم. به اتفاق همسرم مداوا را شروع کردیم اما فایده ای نداشت. به سفارش دوستان با همسرم در این مراسم شرکت کردیم. اکنون صاحب دخترکوچولوی 4 ساله به نام هانیه هستیم. ساکن تهران نیستیم اما هر سال ظهر تاسوعا با دختر و همسرم به کوچه عرب ها می آییم و حلوا می پزیم و از سوگواران و حاجت مندان پذیرایی می کنیم. او تنها کسی نیست که با شرکت در این مراسم حاجت گرفته و نذرش قبول شده است. رامین حسین نژاد ساکن ورامین است و به گفته خودش هر سال در این مراسم شرکت می نماید. او در گفت وگو با خبرنگاران محله می گوید: هیچ وقت فکر نمی کردم شنیده ها در خصوص مراسم حلواپزون محله سنگلج صحت داشته باشد تا اینکه 2 سال پیش به اصرار مادرم ظهر تاسوعا در این مراسم شرکت کردم و نمی دانم چطور شد که دلبسته این مراسم شدم. هر سال ماه محرم لحظه شماری می کنم تاسوعا برسد و همراه با مادرم در این مراسم شرکت کنم. برخلاف مراسم دیگر که تجملاتی برگزار می گردد، همه با امکانات ساده می آیند و انواع حلواهایی که بلد هستند می پزند و از عزاداران پذیرایی می نمایند. برای درک آنچه در بین سوگواران می گذرد، باید بیایید و ببینید.

خادم عزاداران شهدای کربلا

عکس خانواده ای که در ورق سرانجامی آلبوم قرار گرفته است، نظرمان را جلب می نماید. همراه با یکی از اهالی نشانی خانواده رضایی را به دست می آوریم و درباره مراسم حلواپزون با آنها گفت وگو می کنیم. حسن رضایی ماجرای حضور در مراسم را اینچنین تعریف می نماید: ماجرا مربوط به 10 سال پیش است. همراه با خانواده ام برای شرکت در مراسم عزاداری راهی بازار شدیم. در محله سنگلج، زنان و مردانی را دیدیم که حلوا به دست از سوگواران پذیرایی می کردند. پرس وجو کردیم و متوجه شدیم یک نذری ساده سبب ایجاد چنین تجمع بزرگ و باشکوهی شده است. گروهی که یکدل کنار هم می نشینند و خالصانه حلوا می پزند و از عزاداران پذیرایی می نمایند. اکنون بیش از 10 سال است که از این ماجرا می گذرد و هر سال همراه با اعضای خانواده در این مراسم شرکت می کنیم. حضور در چنین مراسمی موجب ایجاد همدلی می گردد که به نظرم فلسفه قیام عاشورا چیزی جز این نیست.

• محرم در محله ها
• محله عباسی: تعزیه خوانی

تعزیه یا شبیه خوانی یکی از قدیمی ترین نمایش های مذهبی و سنتی است. در ایام محرم از این نوع سبک نمایش برای بازگو کردن واقعه کربلا استفاده می نمایند و رخدادهای دشت نینوا را به تصویر می کشند. در حقیقت از این طریق هنرمندان، روایت های نوشته شده در کتاب های مختلف را همراه با موسیقی و متن موزون و البته در قالب نمایش اجرا می نمایند. تعزیه خوانی آذری ها که در مسجد صاحب الزمان(عج) محله عباسی، نبش ایستگاه مترو جوادیه اجرا می گردد، هواداران زیادی دارد. همچنین در ایام محرم خیمه بزرگی در پارک دانشجو و سبزه میدان برپا می گردد که هنرمندان تعزیه هر شب در آن برنامه تعزیه خوانی اجرا می نمایند.

• تکیه درخونگاه:نخل گردانی

یکی از آیین های نمادین و تأثیرگذار در مراسم عزاداری سالار شهیدان سنت نخل یا بیرق گردانی است. این سنت در بین یزدی ها مرسوم است. اما ظهر عاشورا توسط مشهدی ها در مسجد رضوی میدان نهم دی هم اجرا می گردد. در واقع عزاداران در این مراسم نخلی را به یاد پرچم حضرت ابوالفضل(ع) که علمدار دشت کربلا بوده همراه با نوحه و مدیحه سرایی در بین سوگواران می چرخانند. قدیمی ترین نخل تهران در سنگلج، خیابان شهید اکبرنژاد از محله های قدیمی تهران قرار گرفته است و این مراسم در تکیه درخونگاه نیز اجرا می گردد. عزاداران حسینی برای شرکت در این مراسم از نقاط دور و نزدیک به ویژه تجریش می آیند.

• مسجد رضوی:گهواره گردانی

شهادت حضرت علی اصغر(ع)، طفـل 6 مـاهه، غم انگیزتـرین روایت عاشوراست. سیاهپوشان محرم برای نشان دادن مظلومیت این طفل خردسال، گهواره ای تزیین می نمایند و در ابتدای دسته ها قرار می دهند. عزاداران که حاجتی دارند برای برآورده شدن نیتشان نذر می نمایند و پول و پارچه و لباس خردسال، داخل گهواره می اندازند. قدیمی ترین مراسم گهواره گردانی مربوط به مسجد رضوی است که هر سال در روز عاشورا با شکوه خاصی برگزار می گردد.

• محله امیریه: شاه حسین گویان

اجرای مراسم شاه حسین گویان توسط هیئت مکتب طاها در محله امیریه بیش از نیم قرن قدمت دارد. این مراسم توسط آذری ها که بیشتر آنها نانوا هستند اجرا می گردد. در این مراسم مردان سیاهپوش با در دست دریافت چوب به شیوه خاصی عزاداری می نمایند. شرکت نمایندگان چوب ها (به جای شمشیر) را با حرکات خاصی تکان می دهند و مدام ندای شاخسی، واخ سی که همان شاه حسین، وای حسین است، سر می دهند. این مراسم هر سال تاسوعا و عاشورا در میدان منیریه، خیابان پیران عقل اجرا می گردد.

• میدان ارک: خیمه سوزان

مراسم خمیه سوزان در بعضی از مکان ها ظهر عاشورا و در بعضی از هیئت ها عصر عاشورا برگزار می گردد. برگزاری این مراسم به معنای شهادت امام حسین(ع) و اسارت خاندانش و سرانجام مصیبت تاریح دشت نینواست. در این مراسم خیمه های شهدا آتش زده می شوند و سوگواران در مصیبت امام حسین(ع) و خاندانش اشک می ریزند. این مراسم در میدان ارک، میدان منیریه، چهارراه ولی عصر(عج)، میدان راه آهن، 15 خرداد و زیر پل نهم دی اجرا می گردد.